Jeśli chodzi o upadłość firm, to w 2022 r. doszło do upadłości 357 firm, co w porównaniu do 2021 r. oznacza spadek o ok. 11%. Dla zobrazowania trendu zmniejszania się zainteresowania przedsiębiorców upadłością tzw. firmową, warto wskazać, że 2018 r. upadłość ogłosiło 620 przedsiębiorców. Największa upadłością w 2022 r. była upadłość banku Idea Bank S.A., gdzie wielkość zobowiązań przekroczyła ponad 600 mln zł.
Na tle upadłości firm, zupełnie inaczej jawi się upadłość osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, czyli upadłość konsumencka, jak często jest potocznie nazywana. W 2022 r. upadłość konsumencką ogłosiło 15 622 osób, i chociaż wynik ten jest mniejszy od liczby takich upadłości ogłoszonych w 2021 r. kiedy to zostało ogłoszonych ponad 18 000 upadłości, to jest to najprawdopodobniej związane z wprowadzonym z dniem 1 grudnia 2021 r. do porządku prawnego, systemem teleinformatycznego KRZ, który stanowił swoistą rewolucję w sposobie prowadzenia postępowań restrukturyzacyjnych oraz upadłościowych, w tym zwłaszcza w zakresie komunikacji z sądem, która z pewnymi wyjątkami, zakłada, że taka komunikacja, będzie odbywać się w całości elektronicznie. System teleinformatyczny KRZ zwłaszcza w początkowym okresie jego funkcjonowania, stwarzał istotne wyzwania związane z jego obsługą, w tym przez sądy, co wpłynęło istotnie na wydłużenie terminów rozpoznawania wniosków o ogłoszenie upadłości, w skrajnych przypadkach nawet 2-krotnie. Jednakże już liczba ogłoszonych upadłości konsumenckich w styczniu 2023 r., których było 1 620, co stanowi więcej niż w rekordowym do tej pory październiku 2022 r., kiedy została ogłoszona upadłość konsumencka wobec 1 601 osób, wskazuje, że obecny rok 2023 r. może okazać się rekordowy pod względem liczby ogłoszonych upadłości konsumenckich, których liczba może sięgnąć nawet 20 000 upadłości.
Mniejsze zainteresowanie upadłością przez przedsiębiorców nie oznacza, że sytuacja finansowa firm uległa tak znaczącej poprawie, chociażby w porównaniu do roku ubiegłego. Zauważalne jest, że coraz więcej firm zamiast ogłaszać upadłość, wybiera drugą możliwość wyjścia z niewypłacalności, jaką jest restrukturyzacja. Restrukturyzacja, w przeciwieństwie do upadłości, chociaż do porządku prawnego została wprowadzona dopiero 1 stycznia 2016 r., cieszy się w ostatnich latach, ogromną popularnością wśród przedsiębiorców. Jeśli chodzi o liczbę otwartych postępowań restrukturyzacyjnych, to rok 2022 r. był pod tym względem rekordowy. Otwartych zostało łącznie 2 290 postępowań restrukturyzacyjnych, co w porównaniu do 2021 r., kiedy otwartych zostało 1 848 postępowań restrukturyzacyjnych, oznacza wzrost o prawie 24% na przestrzeni jednego roku. Dla zobrazowania dynamiki wzrostu zainteresowania przedsiębiorców restrukturyzacją na przestrzeni ostatnich kilku lat, warto wskazać, że w 2018 r otwartych zostało tylko 435 takich postępowań.
Upadłość konsumencka
Upadłość konsumencka to rodzaj postępowania sądowego, którego głównym celem jest doprowadzenie do oddłużenia upadłego. Może ją ogłosić zarówno konsument, a więc osoba fizyczna, która nie prowadzi żadnej działalności gospodarczej, jak również przedsiębiorca, jeżeli przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości, zakończył swoją działalność, a więc wyrejestrował się z Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, jeżeli są niewypłacalni. Niewypłacalność to utrata zdolności do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych (domniemywa się, że dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeśli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące). Osoby prawne dodatkowo są niewypłacalne także wtedy, gdy ich zobowiązania pieniężne przekraczają wartość ich majątku a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące.
Po złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości, sąd, co do zasady musi ogłosić upadłość. Czas oczekiwania na ogłoszenie upadłości, jest różny, w zależności od sądu, do którego trafi wniosek, i może się wahać od 2 tyg. do nawet 6 m-c. Po ogłoszeniu upadłości, sąd powołuje syndyka, który przejmuje zarząd nad majątkiem upadłego, a majątek upadłego z dniem ogłoszenia upadłości staje się tzw. masą upadłości. Masa upadłości to nic innego jak (z pewnymi wyjątkami) cały majątek upadłego, z dnia ogłoszenia upadłości, jak i majątek, nabyty w trakcie postępowania upadłościowego. Prawo ściśle określa, które rzeczy nie wchodzą w skład masy upadłości. Ma to o tyle istotne znaczenie, że rzeczy nie wchodzące w skład masy upadłości, pozostają własnością upadłego, i nie mogą być przez syndyk, w trakcie trwania postępowania upadłościowego zlikwidowane. Do takich rzeczy wyłączonych z masy upadłości, są zaliczane m.in. rzeczy osobiste czy niezbędne przedmioty urządzenia domowego, takie jak chociażby lodówka, kuchenka, meble, pralka, odkurzacz.
Nadrzędnym celem postępowania upadłościowego konsumenckiego jest oddłużenie, a dopiero w dalszej kolejności, o ile jest to możliwe, zaspokojenie wierzycieli w jak najwyższym stopniu. Po zlikwidowaniu majątku upadłego oraz zgłoszeniu długów przez wierzycieli, przygotowywany jest plan spłaty, który zawiera wierzycieli, których upadły będzie spłacał w trakcie wykonywania planu spłaty oraz wysokość m-c płatności. O wielkości m-c spłat, które zobowiązany będzie dokonywać upadły, zdecydują m.in. takie okoliczności, jak:
– możliwości zarobkowe upadłego, przy czym nie ma znaczenia wysokość faktycznych zarobków upadłego, a rozstrzygające znaczenie ma to, jakie wynagrodzenie, upadły mógłby otrzymywać, gdyby wykorzystał w pełni swoje możliwości zarobkowe,
– wydatki tzw. konieczne – czyli inaczej wydatki, które upadły ponosi na swoje utrzymanie, jak również na utrzymanie osób pozostających na jego utrzymaniu,
– wysokość zadłużenia upadłego oraz wielkość zaspokojenia wierzycieli.
Kwoty m-s spłat mogą się mieścić w przedziale od 100 zł do nawet 2000 zł m-c. Propozycję plany spłaty przygotowaną przez Syndyka, ostatecznie weryfikuje sąd, który może ją zmienić, zarówno zwiększyć, jak i zmniejszyć.
Postępowania restrukturyzacyjne
Jeśli chodzi o postępowania restrukturyzacyjne, to obecnie najchętniej wybieranym postępowaniem restrukturyzacyjnym, jest Postępowanie o Zatwierdzenie Układu. W 2022 r. takie postępowania stanowiły 86% wszystkich otwartych postępowań.
Popularność tego konkretnego postępowania wynika w dużej mierze z tego, że jest to najbardziej odformalizowane postępowanie restrukturyzacyjne, w którym to Dłużnik a nie Sąd restrukturyzacyjny, wybiera doradcę restrukturyzacyjnego, który przeprowadzi za zadłużonego niemal wszystkie czynności. Postępowanie o Zatwierdzenie Układu umożliwia porozumienie się ze wszystkimi wierzycielami – bankami, dostawcami, firmami leasingowymi i innymi kontrahentami, u których powstało zadłużenie, w jednym momencie poprzez zawarcie, a następnie zatwierdzenie układu. Dzięki temu niemal wszystkie wierzytelności, w tym wobec urzędu skarbowego czy ZUS zostaną objęte układem ze wszystkimi wierzycielami, co zawsze jest łatwiejsze i efektywniejsze od zawierania porozumień z każdym z wierzycieli z osobna. Nic nie przychodzi jednak łatwo i tak jest też w przypadku Postępowania o Zatwierdzenie Układu. Aby go przyjąć, na zaproponowane warunki muszą się zgodzić wierzyciele – na szczęście nie wszyscy. Prawo restrukturyzacyjne przewiduje, iż aby układ został przyjęty, niezbędne jest, aby poparło go ponad 50% głosujących wierzycieli, którzy posiadają przynajmniej 2/3 wartości wierzytelności. Przyjęty układ obowiązuje wszystkich, nawet wierzycieli, którzy głosowali przeciwko układowi, jak również takich wierzycieli, którzy wcale nie głosowali.
Propozycje układowe, a więc sposób, w jaki Dłużnik będzie spłacał swoje zobowiązania, mogą przewidywać nawet znaczącą redukcję długu, prolongatę spłaty, rozłożenie wierzytelności na raty, umorzenie odsetek i kosztów dodatkowych. Wszystko po to, aby zadłużony podmiot mógł funkcjonować i spłacać swoje zadłużenie jednocześnie dając możliwość utrzymania dłużnika i jego rodziny. W czasie trwania Postępowania o Zatwierdzenie Układu niewypłacalny podmiot ma prawo, z pewnymi wyjątkami, nie spłacać swoich wierzycieli objętych układem, dzięki czemu, czas trwania postępowania może przeznaczyć na poprawę funkcjonowania swojej działalności oraz na zgromadzenie środków pieniężnych, które następnie będzie mógł przeznaczyć na spłatę swoich wierzycieli zgodnie z postanowieniami układu
Kolejnymi zaletami przedmiotowego postępowania, jest łatwość jego otwarcia, co następuje poprzez obwieszczenie o ustaleniu dnia układowego w Krajowym Rejestrze Zadłużonych dokonywane przez wybranego nadzorcę układu oraz jego szybkość, co wpływa na efektywność tego właśnie postępowania. Od rozpoczęcia Postępowania o Zatwierdzenie Układu do złożenia wniosku o zatwierdzenie układu do sądu mogą upłynąć maksymalnie 3 miesiące. Następnie sąd podejmuje decyzję o zatwierdzeniu układu, co trwa od 1 do 6 miesięcy. Podsumowując Postępowanie o Zatwierdzenie Układu trwa średnio od 4 do 9 miesięcy.
Z samym otwarciem Postępowania o Zatwierdzenie układu wiążą się automatycznie, z mocy samego prawa, kolejne korzyści, którymi są:
– zakaz wypowiadania kluczowych dla niego umów, obok wskazanych w ustawie umów kredytu, ubezpieczenia czy leasingu nadzorca sporządza listę innych umów, których wypowiedzenie ze względu na brak wpłat przed otwarciem postępowania lub z innych przyczyn nie będzie możliwe,
– zatrzymanie działań komorników w już rozpoczętych postępowaniach egzekucyjnych oraz zakaz rozpoczynania nowych postępowań egzekucyjnych przez cały czas trwania postępowania (w przypadku Postępowania o Zatwierdzenie Układu – od momentu publikacji obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego),
– dodatkowo, w przypadku, gdy komornik dokonał zajęcia np. na rachunku bankowym kwot w ramach postępowania egzekucyjnego, ale kwoty te nie trafiły do wierzycieli, to w Postępowaniu o Zatwierdzenie układu i w Postępowaniu Sanacyjnym są przelewane z powrotem do Dłużnika.